آیه 123 سوره توبه

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا قاتِلُوا الَّذِينَ يَلُونَكُمْ مِنَ الْكُفَّارِ وَ لْيَجِدُوا فِيكُمْ غِلْظَةً وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِينَ (123)

بعد از آن امر به قتال مى‌فرمايد:

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا: اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد. قاتِلُوا الَّذِينَ يَلُونَكُمْ مِنَ الْكُفَّارِ: كارزار كنيد با آنانكه نزديك شما هستند از كفار، و آنها يهودان حوالى مدينه بودند مانند بنى قريضه و بنى نضير و خيبر. و گويند مراد اهل رومند كه در ولايت شام بودند، و شام قريب به مدينه است؛ و به هر تقدير مى‌فرمايد كه قتال كنيد با مشركان نزديك. وَ لْيَجِدُوا فِيكُمْ غِلْظَةً: و بايد كه بيابند و فهم كنند در شما درشتى را نسبت به خود، يعنى عنفى در مقابل باشد از وقوع در قتال. يا شدت و فرط صبرى بر مقاتله يا شجاعتى تمام در حين محاربه.

غرض آنست كه محاربه و مقاتله كنيد به غلظت و خشونت با كفارى كه اقرب به شما باشند، زيرا قتال با تباين امكنه دفعة واحده از محالات است، پس ناچار باشيد از ترتيب و احوط ابتداى به اقرب است مادامى كه خطر ابعد، اشد نباشد؛ و لذا حضرت رسالت صلّى اللّه عليه و آله مقاتله نمود با بنى قريضه و بنو نضير قبل از حرب هوازن و مكه، و با اهل فارس محاربه ننمود به جهت دورى ايشان. از ابن عمر پرسيدند از قتال ديلم، گفت: بر شما باد كه با روم كارزار كنيد.

وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِينَ‌: و بدانيد كه خداى تعالى با پرهيزكاران است به حفظ و اعانت و نصرت، و محال است كه خداى تعالى به چيزى امر فرمايد و ذات سبحانه با ضدّ آن باشد. در فتوحات: حق تعالى مؤمنان را به قتال كفار نزديك امر مى‌فرمايد، و هيچ دشمنى از نفس اماره كافر نعمت، نزديكتر به تو نيست، چنانچه «اعدى عدوّك نفسك الّتى بين جنبيك» دشمن‌ترين دشمنان نفس تو است كه بين طرفين توست، پس به قتال او كه جهاد اكبر است، اشتغال نمودن اولى و انسب مى‌نمايد كه شخص غافل از آن نباشد.

ج5، ص 237

خاتمه- منشأ رفتن حضرت رسالت صلّى اللّه عليه و آله و سلّم به جنگ تبوك آن بود كه در سنه «9» خبر به مدينه رسيد كه لشكر روم به شام آمده و متوجه مدينه‌اند و مقدمه لشكر به لقا رسيده، و «هرقل» در «حمص» است. حضرت با سى هزار مرد متوجه شام شد. چون به تبوك كه چهارده منزلى است كه تا مدت دو ماه توقف نمود، ظاهر شد كه آن خبر دروغ بوده بازگشت فرمود. در اين جنگ حضرت امير المؤمنين عليه السّلام را در مدينه خليفه خود گردانيد.

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا قاتِلُوا الَّذِينَ يَلُونَكُمْ مِنَ الْكُفَّارِ وَ لْيَجِدُوا فِيكُمْ غِلْظَةً وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِينَ (123) وَ إِذا ما أُنْزِلَتْ سُورَةٌ فَمِنْهُمْ مَنْ يَقُولُ أَيُّكُمْ زادَتْهُ هذِهِ إِيماناً فَأَمَّا الَّذِينَ آمَنُوا فَزادَتْهُمْ إِيماناً وَ هُمْ يَسْتَبْشِرُونَ (124) وَ أَمَّا الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ فَزادَتْهُمْ رِجْساً إِلَى رِجْسِهِمْ وَ ماتُوا وَ هُمْ كافِرُونَ (125)

ترجمه‌

اى آنانكه ايمان آوردند كارزار كنيد آنانرا كه نزديكند بشما از كافران و بايد بيابند در شما خشونتى و بدانيد كه خدا با پرهيزكاران است‌

و چون نازل شود سوره پس بعضى از آنها كسى است كه ميگويد كدام يك از شما زياد نمود او را اين سوره ايمانى بايد گفت امّا آنانكه ايمان آوردند پس زياد نمود ايشانرا ايمانى و ايشان شادمان ميشوند

و امّا آنانكه در دلهاشان مرضى است پس زياد نمود آنها را پليدى‌ئى بپليديشان و مردند با آنكه بودند كافران.

تفسير

ترتيب جهاد با كفار آنستكه شروع شود بجهاد با نزديكترين آنها بحوزه و مملكت اسلام و بتدريج پيشروى شود و تا هر قدر ممكن است بر افراد مسلمانان افزوده و بر آب و خاك آنها توسعه داده شود و اين ترتيب طبيعى هر پيشرفت و عادى هر مملكت گيرى است و بايد كفار در مسلمانان حالت رقّت و رأفت مشاهده ننمايند تا طمع نكنند در استرضاى خاطر ايشان بغير قبول اسلام بلكه بايد غلظت و شدّت و خشونت در گفتار و رفتار و صبر و بردبارى در جهاد را در وجود ايشان بيابند و مسلمانان را موصوف باين صفات احراز نمايند تا موجب رعب و يأس از تسليم مسلمانان براى آنها شود بعلاوه منزجر شوند از اين سلوك مسلمانان با آنها و مرتدع شوند از بقاء بر كفر و نبايد مسلمانان از اثر سوء اين سلوك نگران باشند چون خداوند با كسانيكه اهل تقوى هستند و اين سلوك را با كفار براى رضاى خدا ميكنند همراه است و از آنها نگهدارى و مددكارى مينمايد و بعضى از منافقان وقتى سوره از قرآن نازل ميشود بطور استهزاء و انكار بمسلمانان ميگويند كدام يك از شما ايمانش بواسطه نزول و قرائت اين سوره زياد شد و جوابش آنستكه امّا اهل ايمان زياد شد ايمانشان بزياد شدن علمشان بآنسوره و اعتقادشان بصحّت مفاد آن و آنكه از جانب خدا است و خوشنود شدند بزياد شدن كمال و معرفتشان و

جلد 2 صفحه 639

ارتفاع درجاتشان و اما اهل نفاق كه مبتلا بمرض شك و شبهه‌اند زياد شد شكشان بشك در آن سوره و زياد شد بزيادتى شك پليدى آنها و افزوده شد اين پليدى بر پليدى سابقشان و رسوخ پيدا نمود در آنها و باقى ماند تا آنكه مردند بحال كفر و در كافى و عياشى از امام صادق (ع) نقل نموده كه فرمود خداوند ايمان را بر اعضاء و جوارح بنى آدم تقسيم و فرض نمود و در آنها متفرّق فرمود گفته شد از اينجا نقصان و تماميّت ايمان معلوم شد زيادى آن چگونه متصور است فرمود چون خدا فرموده و اذا ما انزلت سورة تا آخر آيه و نيز فرموده و زدناهم هدى و اگر ايمان زياد و كم نداشت احدى بر ديگرى فضلى نداشت و در نعمت و منزلت مساوى بودند ولى بتماميت ايمان اهل آن داخل بهشت ميشوند و بمزيّت ايمانشان متفاضل ميشود درجاتشان نزد خدا و بنقصان ايمانشان اهل تقصير داخل آتش ميشوند و قمى ره فرموده اين آيه ردّ كسى است كه توهّم نموده ايمان كم و زياد ندارد.

يا أَيُّهَا الَّذِين‌َ آمَنُوا قاتِلُوا الَّذِين‌َ يَلُونَكُم‌ مِن‌َ الكُفّارِ وَ ليَجِدُوا فِيكُم‌ غِلظَةً وَ اعلَمُوا أَن‌َّ اللّه‌َ مَع‌َ المُتَّقِين‌َ (123)

اي‌ كساني‌ ‌که‌ ايمان‌ آورده‌ايد مقاتله‌ و مجاهده‌ كنيد ‌با‌ كفاري‌ ‌که‌ نزديك‌ ‌شما‌ هستند و اطراف‌ ‌شما‌ هستند الاقرب‌ فالاقرب‌ و طوري‌ ‌با‌ ‌آنها‌ رفتار كنيد ‌که‌ بيايند ‌در‌ ‌شما‌ شدّت‌ و غلظت‌ ‌که‌ ‌با‌ ‌آنها‌ برأفت‌ و مهرباني‌ مشي‌ نكنيد و بدانيد ‌خدا‌ ‌با‌ اهل‌ تقوي‌ ‌است‌ ‌آنها‌ ‌را‌ ياري‌ و مدد ميكند.

‌اينکه‌ ‌آيه‌ شريفه‌ يكي‌ ‌از‌ قواعد مهمّه‌ جهاد ‌است‌ و ‌در‌ ‌او‌ فوائد بسياريست‌ زيرا ‌اگر‌ كفار نزديك‌ ‌را‌ مغلوب‌ كرديد كفار دور دست‌ رعب‌ پيدا ميكنند ‌که‌ پيغمبر صلّي‌ اللّه‌ ‌عليه‌ و آله‌ و سلّم‌ فرمود

نصرت‌ بالرعب‌ مسير شهر

ديگر آنكه‌ ‌اگر‌ ‌با‌ دوردست‌ محاربه‌ كرديد ‌از‌ مضار كفار نزديك‌ ايمن‌ نيستيد، و بعبارت‌ ديگر اول‌ بايد داخله‌ ‌را‌ اصلاح‌ كرد سپس‌ بخارجه‌ پرداخت‌ ببينيد آنچه‌ ضرر باسلام‌ و مسلمين‌ وارد ‌شده‌ ‌از‌ صدر اسلام‌ ‌الي‌ كنون‌ تمام‌ ‌از‌ فساد داخله‌ بوده‌ لذا ميفرمايد يا أَيُّهَا الَّذِين‌َ آمَنُوا ‌که‌ مراد مجاهدين‌ ‌از‌ مؤمنين‌ هستند قاتِلُوا الَّذِين‌َ يَلُونَكُم‌ مِن‌َ الكُفّارِ ‌که‌ حول‌ و هوش‌ مدينه‌ هستند ‌از‌ منافقين‌ و يهود و نصاري‌ و مشركين‌ ‌تا‌ پيش‌ پاي‌ ‌خود‌ ‌را‌ صاف‌ كنيد آنهم‌ سستي‌ و تسامح‌ نكنيد طوري‌ بآنها حمله‌ كنيد ‌که‌ وَ ليَجِدُوا فِيكُم‌ غِلظَةً سخت‌گيري‌ كنيد و ‌با‌ شدّت‌ ‌هر‌ چه‌ تمام‌تر ‌با‌ ‌آنها‌ مجاهده‌ كنيد و ‌از‌ ‌آنها‌ خوف‌ و وحشتي‌ نداشته‌ باشيد زيرا دست‌ ‌خدا‌ بالاي‌ سر ‌شما‌ ‌است‌ وَ اعلَمُوا يقين‌ داشته‌ باشيد أَن‌َّ اللّه‌َ مَع‌َ المُتَّقِين‌َ معيّت‌ حق‌ بنصرت‌ ‌او‌ ‌است‌ و فرستادن‌ ملائكه‌ ‌براي‌ همراهي‌ ‌با‌ ‌شما‌ و القاء خوف‌ ‌در‌ قلوب‌ كفار سَأُلقِي‌ فِي‌ قُلُوب‌ِ الَّذِين‌َ كَفَرُوا الرُّعب‌َ انفال‌ ‌آيه‌ 12 وَ قَذَف‌َ فِي‌ قُلُوبِهِم‌ُ الرُّعب‌َ احزاب‌ ‌آيه‌ 26 و حشر ‌آيه‌

جلد 9 - صفحه 2

336

]

(آیه 123)- دشمنان نزدیکتر را دریابید! به تناسب بحثهایی که تاکنون پیرامون جهاد در این سوره ذکر شده در این آیه به دو دستور دیگر در زمینه این موضوع مهم اسلام اشاره گردیده است.

نخست روی سخن را به مؤمنان کرده، می‌گوید: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید! با کفاری که به شما نزدیکترند پیکار کنید» (یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا قاتِلُوا الَّذِینَ یَلُونَکُمْ مِنَ الْکُفَّارِ).

آیه فوق گرچه از «پیکار مسلحانه»، و از «فاصله مکانی» سخن می‌گوید، ولی بعید نیست که روح آیه در پیکارهای منطقی و فاصله‌های معنوی نیز حاکم باشد، به این معنی که مسلمانان به هنگام پرداختن به مبارزه منطقی و تبلیغاتی با دشمنان، اول باید به سراغ کسانی بروند که خطرشان برای جامعه اسلامی بیشتر و نزدیکتر است، مثلا در عصر ما که خطر الحاد و مادّیگری همه جوامع را تهدید می‌کند، باید مبارزه با آن را مقدم بر مبارزه با مذاهب باطله قرار داد، نه این که آنها فراموش شوند، بلکه باید لبه تیز حمله متوجه گروه خطرناکتر گردد، یا مثلا مبارزه با استعمار فکری و سیاسی و اقتصادی باید در درجه اول قرار گیرد.

دومین دستوری که در زمینه جهاد، در این آیه می‌خوانیم، دستور شدت عمل است، آیه می‌گوید: «دشمنان باید در شما یک نوع خشونت احساس کنند» (وَ لْیَجِدُوا فِیکُمْ غِلْظَةً).

بنابراین تنها، وجود قدرت کافی نیست، بلکه باید در برابر دشمن نمایش قدرت داد.

ج2، ص265

و در پایان آیه به مسلمانان با این عبارت نوید پیروزی می‌دهد که: «بدانید خدا با پرهیزکاران است» (وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِینَ).

این تعبیر ممکن است علاوه بر آنچه گفته شد، اشاره به این معنی نیز باشد که توسل به خشونت و شدت عمل باید توأم با تقوا باشد، و هیچ گاه از حدود انسانی تجاوز نکند.